CÁC VẤN ĐỀ VỀ ÔN BỆNH

Trong Đông y, ôn bệnh (温病) là một phạm trù bệnh lý thuộc nhóm “nhiệt bệnh”, do ngoại tà ôn nhiệt xâm nhập vào cơ thể gây nên. Đây là hệ thống lý luận lớn, có đặc điểm riêng biệt, được phát triển rõ nét từ đời Minh – Thanh (thế kỷ 16–19) và có tính hệ thống riêng so với Thương hàn học (bệnh do hàn tà). Dưới đây là những vấn đề chính về ôn bệnh trong Đông y:

1. Khái niệm về ôn bệnh

Ôn bệnh là chỉ các bệnh truyền nhiễm cấp tính do ngoại tà ôn nhiệt (nhiệt độc, thử nhiệt, phong nhiệt) gây ra, thường xảy ra theo mùa (xuân – hạ), có tính truyền nhiễm, lây lan nhanh và biểu hiện nhiệt rõ rệt.

2. Nguyên nhân gây bệnhThuốc Nam trong phòng chống dịch với phương châm: “thầy tại chỗ, thuốc tại chỗ”

Các yếu tố gây bệnh chính là:

• Phong nhiệt (gió nóng)
• Thử nhiệt (nhiệt do mùa hè)
• Nhiệt độc (tà độc gây nhiệt)
• Ôn tà (khí nóng độc vào mùa xuân)
• Dịch tà (tà khí gây bệnh lây lan thành dịch, giống bệnh truyền nhiễm)

Các tà khí này xâm nhập vào cơ thể qua:

• Miệng, mũi (đường hô hấp là chủ yếu)
• Da, lỗ chân lông

3. Đặc điểm của ôn bệnh

• Phát bệnh nhanh, tiến triển mạnh
• Sốt cao, khát nước, mồ hôi, họng đau, mạch sác (nhanh)
• Dễ gây tổn thương tân dịch → khô miệng, táo bón
• Dễ hóa hỏa, hóa nhiệt độc → xuất huyết, hôn mê, thần trí rối loạn
• Dễ truyền biến từ biểu vào lý, từ nông vào sâu (phế → tâm → can → thận)
• Có thể gây dịch bệnh lây lan

4. Các giai đoạn tiến triển của ôn bệnh

Dựa theo lý luận Vệ – Khí – Dinh – Huyết (卫、气、营、血), ôn bệnh được chia làm 4 mức độ từ nhẹ đến nặng:

1. Vệ phận: tà ở phần nông – biểu hiện như cảm mạo, sốt, sợ gió, hắt hơi, ho, họng đau.
   → Điều trị: phát tán phong nhiệt, dùng các bài như Ngân kiều tán, Tang cúc ẩm.
2. Khí phận: tà vào lý, biểu hiện sốt cao, không sợ lạnh, khát nước, mặt đỏ, mạch sác.
   → Điều trị: thanh nhiệt tả hỏa, dùng Bạch hổ thang, Thanh khí thừa nhiệt thang.
3. Dinh phận: tà vào dinh âm, biểu hiện sốt cao về đêm, vật vã, miệng khô, chảy máu cam, mạch tế sác.
   → Điều trị: thanh dinh tiết nhiệt, dưỡng âm, dùng Thanh dinh thang.
4. Huyết phận: tà xâm nhập sâu vào huyết, gây xuất huyết, mê man, co giật.
   → Điều trị: lương huyết giải độc, an thần, dùng Tây giác địa hoàng thang, Tê giác địa hoàng thang.
5. Nguyên tắc điều trị ôn bệnh

• Thanh nhiệt giải độc là chủ đạo
• Tùy theo giai đoạn bệnh mà phát tán (khi tà còn ở vệ), thanh nhiệt tả hỏa (khí phận), dưỡng âm thanh nhiệt (dinh phận), hoặc lương huyết giải độc (huyết phận)
• Bảo vệ tân dịch và âm huyết, vì ôn bệnh dễ làm hao tổn
• Dự phòng biến chứng và truyền biến nội tạng

6. Một số bài thuốc tiêu biểu

7. Ứng dụng hiện đại

• Ôn bệnh học có giá trị trong việc lý giải và điều trị các bệnh nhiễm trùng cấp tính, bệnh sốt virus, các bệnh dịch như SARS, COVID-19,…
• Nhiều bài thuốc thanh nhiệt giải độc trong ôn bệnh học được ứng dụng trong y học cổ truyền để hỗ trợ điều trị bệnh viêm nhiễm hô hấp, tiêu hóa, sốt, phát ban…

Phân biệt giữa Thương hàn và Ôn bệnh là một nội dung quan trọng trong lý luận Đông y, vì dù đều là bệnh ngoại cảm, nhưng chúng có nguyên nhân, cơ chế bệnh sinh, triệu chứng và cách điều trị khác nhau.

Tóm tắt:

• Thương hàn chủ yếu do hàn tà, cần phát hãn ôn lý để giải biểu.
• Ôn bệnh do nhiệt tà, cần thanh nhiệt giải độc và bảo vệ âm dịch.
• Bs Nguyễn Văn Lâm